امر به معروف ونهی از منکر درخطابات قرآنی

یکى از واجبات الهى که بر همگان بر نحو کفایى واجب است امر به معروف و نهى از منکر است، و این دو فریضه یعنى امر به معروف و نهى از منکر در اسلام از اهمیت خاص و ویژه‏اى برخوردار است، و به واسطه این دو است که سایر فرایض و واجبات الهى اقامه مى‏شود. و در قرآن مجید و اخبار ائمه علیهم السلام بر آن دو تأکید فراوان شده است و در اینجا بذکر بعض از آن آیات که جنبه خطابى دارد اکتفا مى‏شود.

1- «ولتکن منکم امّةٌ یدعون الى الخیر و یأمرون باالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هُمُ المفلکون».(9)

یعنى بایداز میان شما جمعى دعوت به نیکى، و امر به معروف و نهى از منکر کنند، آنها همان رستگارانند.

2- «کنتُم خیر امّةٍ أخرجت النّاس تأمرون باالمعروف و تنهون عن المنکر و تؤمنون بااللّه...»(10)

یعنى شما بهترین امّتى بودید که به سود انسانها آفریده شده‏اید، امر به معروف و نهى از منکر مى‏کنید و به خدا ایمان دارید.

معروف و منکر چیست؟

از آنجاییکه امر به معروف و نهى از منکر در اسلام یکى از واجبات است، لازم است خود معروف و منکر را بدانیم که معروف و منکر چیست؟

راغب در مفردات خود مى‏فرماید. المعروف اسمٌ لکلِّ فعلٍ یعرف باالعقل و الشّرع حسنةٌ، و المنکر ماینکر بهما.(11)

یعنى: معروف اسم از براى هر کارى است که عقل و شرع آن را نیکو بشناسند و منکر خلاف است یعنى اسم از براى هر کارى است که عقل و شرع آن را قبیح بشناسند.

پس هر کارى خوب و مورد پسند شرع و عقل باشد معروف است و هر کارى زشت که مورد پسند شرع و عقل نباشد منکر مى‏باشد.

آیا امر به معروف و نهى از منکر یک وظیفه همگانى است؟

در اسلام این یک امر مسلّم و قطعى است و از اطلاق آیات مذکور نیز استفاده مى‏شود که امر به معروف و نهى از منکر اختصاص به مردان ندارد شامل مردان و زنان هر دو مى‏شود یعنى همان‏طور که مردان در این آیات مورد خطاب واقع شده که امر به معروف و نهى از منکر بکنند و زنان هم مورد خطاب واقع شده است که امر به معروف و نهى از منکر بکنند.

به علاوه در بعض آیات تصریح به این مطلب شده است مثل، «المؤمنون و المؤمنات بعضُهُم اولیاء بعضٍ یأمرون باالمعروف و ینهون عن المنکر...»(12)

یعنى مردان و زنان مؤمن یار و یاور یکدیگرند. امر به معروف و نهى از منکر مى‏کنند.

و در مقابل، مردان و زنان منافق امر به منکر و نهى از معروف مى‏کنند.

«المُنفقون و المُنفقت بعضهم من بعضٍ یأمرون با المنکر و ینهون عن المعروف».(13) پس امر به معروف و نهى از منکر یک وظیفه همگانى است.

آیا امر به معروف و نهى از منکر موجب سلب آزادى نیست؟

به طور مسلّم، زندگانى دسته‏جمعى براى افراد بشر فوائد و برکات فراوانى دارد؛ ولى در مقابل آن، محدودیت‏هایى نیز براى او به بار مى‏آورد. به علت این‏که در برابر فوائد بى‏شمار زندگى دست‏جمعى، ضرر این نوع محدودیت‏ها جزئى و ناچیز است، بشر از روز اوّل تن به زندگى اجتماعى داده و محدودیت‏ها را پذیرفته است، و از آن‏جا که در زندگى اجتماعى، سرنوشت افراد به هم مربوط است و به اصطلاح، افراد اجتماع در سرنوشت یکدیگر اثر دارند، حق نظارت در اعمال دیگران، حق طبیعى و خاصیتِ زندگى دسته‏جمعى است.(14)

شرایط امر به معروف و نهى از منکر

براى امر به معروف و نهى از منکر، غیر از شرایط عامّه، شرایط خاصى نیز ذکر شده است که به طور خلاصه به آنها اشاره مى‏شود.

1- شخص امر و نهى کننده به درجه‏اى از شناخت و آگاهى برسد که بتواند کار امر به معروف و نهى از منکر را تشخیص دهد و افراد و گروهها را هدایت و ارشاد کند و آنان را از منکر دور ساخته و بر التزام و پاى‏بندى به معروف تشویق و ترغیب نماید.

از این رو بر افراد و گروههایى که عهده‏دار این مسئولیت و مأموریت مى‏باشند واجب است که خود در درجه مناسبى از فهم و شناخت فرهنگ اسلامى و اوضاع جامعه و ظرفیت افراد قرار داشته باشند تا به شناخت علل و عوامل مؤثر در ایجاد فساد و انحراف قادر بوده و بر اوضاع فکرى و علمى و روانى و اجتماعى که قصد تغییر و دگرگونى آن را دارند وقوف و آگاهى کامل داشته باشند.

2- در وجوب امر به معروف و نهى از منکر احتمال تأثیر شرط است، پس کسى که با منکر روبرو مى‏شود و یا آنکه در انجام معروف کوتاهى مى‏بیند، اگر احتمال مى‏دهد که تلاشهاى او در کسى که دست به منکر زده و یا معروف را ترک کرده است ثمره‏اى ندارد و نتیجه نمى‏بخشد، وجوب امر به معروف و نهى از منکر از او ساقط مى‏شود.

3- در وجوب امر به معروف و نهى از منکر شرط است که شخص که مورد امر و نهى قرار مى‏گیرد از کسانى باشد که بر انجام کارهاى حرام و ترک واجبات اصرار داشته باشد و امّا اگر شخص مورد نظر از این گروه نیست بلکه از کسانى است که خود به خود توبه مى‏کند به راه حق و حقیقت باز مى‏گردد امر به معروف کردن چنین کسى واجب نیست، چون هدف اصلى و اساسى امر به معروف و نهى از منکر حاصل و محقّق مى‏شود بى‏آنکه نیازمند به رویارویى و برخورد باشد.

4- دیگر از شرایط امر به معروف و نهى از منکر آن است که در نتیجه این امر و نهى بر شخص و یا گروهى که به امر به معروف و نهى از منکر مبادرت ورزیده‏اند ضرر و زیان وارد نیاید که بیش از نتایج اصلاحى مورد انتظار از امر و نهى باشد.

امّا اگر امر به معروف و نهى از منکر داراى نتایج اصلاحى مثبت باشد، گرچه اقدام به امر و نهى منوط بر زیان مالى و جانى مانند کشته شدن و زندان رفتن و آواره شدن باشد بر انسان مسلمان واجب است این ضرر و زیان را بپذیرد و امر به معروف و نهى از منکر بکنند.

ارسال شده در 86/9/21:: 7:56 صبح توسط لیلا حق جو

[ نظر]